Satın Almanın Stratejik Rolü: Riskten Dayanıklılığa Tedarik Zincirinde Yeni Trendler

Jeopolitik gerilimler, ekonomik istikrarsızlık ve tedarik zincirindeki önemli kırılmalar, satın alma fonksiyonunun önemini giderek daha kritik hale getiriyor. Economist Impact tarafından yürütülen araştırma, satın alma birimlerinin arka ofis fonksiyonundan hayati bir stratejik partnere dönüşümünü ortaya koyuyor.

Önce pandemi, pandeminin getirdiği tedarik zinciri zorlukları, savaşlar ve çatışmalar, Kızıldeniz vakasıyla değişen ticaret yolları, gümrük tarifeleri, ekonomik baskılar ve dahası… Tedarik zinciri, uzun bir süredir çoklu kriz çağını deneyimliyor. Bu ortamda satın alma fonksiyonunun kapladığı ve tuttuğu alan, maliyet düşürmeye odaklanan bir rolün ötesine geçiyor. Değer yaratmayı teşvik eden ve küresel riskleri yöneten bir konuma taşınıyor. Economist Impact tarafından yürütülen bir araştırmanın sonuçlarına dayanan “Dayanıklılık Avantajı: Çok Krizli Çağda Satın Alma” başlıklı rapor, satın alma fonksiyonun üstlendiği yeni görevleri rakamlarla ortaya koyuyor. KoçZer olarak bu yazıda, satın alma birimlerinin arka ofis fonksiyonundan çıkarak stratejik bir partnere dönüşümüne dair dikkate değer bulgular içeren araştırmayı özetleyeceğiz.

Satın almanın dönüşümü, onu stratejinin parçası haline getiriyor

Dünya çapında 2 binden fazla üst düzey yöneticinin yanıtlarını içeren araştırma, satın alma fonksiyonunun yapay zeka benimsemesindeki ve sürdürülebilirlik performansının iyileşmesindeki artan etkisini vurguluyor. Yine de satın alma, teknolojiye hazırlık ve geleceğe hazır bir işgücü oluşturma gibi rolleri üstlenmede engellerle karşılaşmayı sürdürüyor. Satın alma fonksiyonunun önümüzdeki beş yıl için temel önceliklerine dair bulgular içeren araştırma, genel trendin, tedarikin temel dönüşümünün onu iş stratejisinde önemli rol oynayan bir konuma taşıdığını vurguluyor.

Risk artıyor ama belirsizlikle başa çıkmada yol alındı

Rapor, özellikle tedarik zincirlerinin yeniden yapılandırılması ve çatışmalar gibi jeopolitik olaylardan kaynaklanan risklere maruz kalma durumunun önemli ölçüde arttığına vurgu yapıyor. Katılımcıların %64’ü, önümüzdeki 12-18 ay için risklere maruz kalmayı, organizasyon risklerin en önemli odağı olarak değerlendiriyor — ki bu rakamın geçtiğimiz yıl %34 olduğu biliniyor. Öte yandan geçtiğimiz yıl 5 katılımcıdan yalnızca 2’si (%41) dış riskleri yönetme konusunda kendilerine güvendiklerini belirtirken, bu yılın katılımcılarının %78’i, risk yönetimi konusunda daha özgüvenli görünüyor.

Maliyet tasarrufu ve optimizasyon önemli

Economist Impact’in raporuna göre araştırma katılımcılarının %43’ü, tedarik fonksiyonunun organizasyona sağladığı en temel değerin maliyet optimizasyonu olduğunu belirtiyor. Bu işlevin değeri, özellikle yüksek enflasyon, artan vergiler ve tarife savaşlarının ortasında önceliğini koruyor. Özellikle küçük şirketlerde beklenti, güçlü bir biçimde maliyet kontrolüne odaklanıyor.

Katılımcıların %75’i, yapay zekanın maliyet optimizasyonunu iyileştirdiğini söylerken, üst yönetim rollerinde çalışanlar, dayanıklılık konusunda bazı ödünler verildiğini ifade ediyor.

Satın alma kurum içinde ve dışında işbirliği yapıyor

Katılımcıların %90’ı, satın alma fonksiyonunun artık organizasyonun geri kalanıyla etkin biçimde işbirliği yaptığını ve şirket vizyonunu desteklediğini söylüyor. Bu oranın geçtiğimiz yıl %75 olduğu biliniyor. Şirket içi işbirliğinin en büyük faydasının maliyet tasarrufu olduğu belirtiliyor. Bunu da dijitalleşmenin gelişimi izliyor. Dış paydaşlarla kurulan ilişkilere dair ise katılımcıların %90’ından fazlası, artan tedarikçi ortaklıklarından fayda sağlandığını, özellikle sürdürülebilirlik ve tedarikçi inovasyonu alanlarında kazanımlar elde ettiklerini vurguluyor.

Satın alma da yapay zeka diyor!

Her işletmeyi ve her fonksiyonu etkileyen yapay zeka, satın alma fonksiyonunda da etkilerini hissettirmeyi başarıyor. Satın alma ekipleri, yapay zeka devriminden talep sinyallerinin erken tespiti, risk azaltma, senaryo planlama ve doküman otomasyonu gibi görevlerinde önemli ölçüde avantaj sağlıyor. Diğer yandan yetenek ve beceriler açısından bakıldığında, satın alma fonksiyonları için önümüzdeki 12-18 ay için en öncelikli becerinin %68’lik bir oranla yapay zeka yeterliliği ve etiği olduğu görülüyor. Öngörücü analitik, talep tahmini, doğal dil işleme ve veri gizliliği gibi başlıkları kapsayan bu beklenti, yapay zekanın satın almada risk yönetiminin parçası haline geldiğini vurguluyor.

Satın almanın sürdürülebilirlikteki rolü

Donald Trump yönetiminin çevresel, sosyal, yönetişim (ÇSY) konusundaki tavrı, şirketlerin bu konudaki önceliklerini geri plana atmasını beraberinde getirse de, satın alma fonksiyonu sürdürülebilirlik performansını sağlamada öncü bir rol üstlenmeyi sürdürüyor. Bu konuda karbon ayak izi ve sürdürülebilir malzeme kullanımı gibi metrikler, satın alma liderlerinin hem kısa hem de orta vadede öncelik verdiği en önemli metrikler arasında sıralanıyor.

Rapor, ÇSY metriklerinin satın alma departmanları için stratejik önceliğini koruyor olmasının, CFO’ların da bu konuya önem vermesi olabileceğine dikkat çekiyor. Zira PwC’nin konuya dair bir araştırması, sürdürülebilirlik özellikleri taşıyan bazı ürünlerin, bu vurguyu yapmayan ürünlere kıyasla %6’dan %25’e kadar değişen oranlarda gelir artışı sağlayabiliyor. Başka bir deyişle hesap verebilirliğin yanı sıra pratik ve finansal faydalar da ÇSY’nin öncelikleri arasındaki yerini güçlendiriyor. Rapora göre katılımcıların %82’si, Kapsam 3 emisyonları, kaynak verimliliği ve atık azaltımı gibi kurumsal ÇSY hedeflerine ulaşma konusunda kendilerine güveniyor. Bu oranın geçtiğimiz yıl %68 seviyelerinde olduğunu da tam bu noktada hatırlamak gerekiyor.

Satın alma, kritik bir dönemeçte

Economist Impact'in satın alma fonksiyonunun stratejik rolüne odaklandığı çalışma, fonksiyonun kritik bir dönemeçte olduğu vurgusuyla sona eriyor. Raporun sonuç bölümüne göre satın alma, hem stratejinin önemli bir parçası haline geliyor hem de büyük bir sorumluluk üstleniyor. Satın alma liderlerinin görev tanımları, maliyet kontrolüyle sınırlı kalmıyor. Dayanıklılık, inovasyon ve uzun vadeli değer yaratımında oynadığı rol de artıyor. Zira risk azaltma, sürdürülebilirlik, dijital dönüşüm ve tedarikçi inovasyonu gibi sonuçlar, satın alma liderlerinin öncelikleri arasında yükseliyor.

Peki bu, ne gerektiriyor? Rapora göre satın almacıların, özellikle risk yönetimi gibi sorumlu tutuldukları, ancak çoğu zaman yetki sahibi olmadıkları alanlarda stratejik karar alma süreçlerinde daha fazla etki için savunuculuk yapmaları gerekiyor. Öte yandan teknoloji benimsemesi hız kazansa da, araç sayısını artırmanın ötesine geçmek ve orkestrasyon, değişim yönetimi, entegrasyon gibi başlıklara da odaklanmak gerekiyor. Agentic AI’ın değer vaadini satın alma fonksiyonunda yerine getirebilmesi için yönetişim, yetenek ve veri kalitesinin aynı hızda gelişmesi gerekiyor.

Geleceğin orkestra şefi olarak satın alma

Tüm bu sonuçlar, satın alma fonksiyonunun gelecekteki rolünün bir orkestra şefine dönüşeceğine dikkat çekiyor. Artık satın alma sorumlularının iç fonksiyonları hizalaması, tedarikçi ekosistemlerini etkileştirmesi, teknoloji ve veriyi entegre ederek dayanıklı, etik ve maliyet etkin operasyonlar yürütmesi gerekiyor. Bunu başarmak da operasyonel mükemmelliğin ötesinde vizyon, uyum sağlama yeteneği ve stratejik masalarda sahip olunan koltuklardan geçiyor.